TÜRİB’un yeni atağı…

Ekonomi Gazetecileri Derneği (EGD) üyeleri ile  Türkiye İhtisas Borsası GenelMüdürü Ali Krali  İstanbul’da Basın ile bir araya geldi.

Kırali’toplantının açılışında yaptığı konuşmada,
“Bugün sizlerle, 2024 yılında tarım ve finans piyasalarında kaydettiğimiz ilerlemeleri
değerlendirmek ve 2025 yılına dair beklentilerimizi paylaşmak için bir araya geldik.

Türkiye Ürün İhtisas Borsası (TÜRİB) olarak, tarım ürünleri piyasasında şeffaflığı, etkinliği ve
güvenilirliği artırma misyonumuz doğrultusunda önemli adımlar atmaya devam ediyoruz.

Bu kapsamda 2025 yılı Ocak ayında devreye aldığımız ve ürün piyasası aracı kurumlarını entegre
ettiğimiz yeni İşlem Platformumuz TÜRİS hakkında detayları paylaşacağım.

Takiben Borsamızın önümüzdeki dönem plan ve projelerine üzerinde paylaşımda bulunmak isterim.
Öncelikle gıda arz güvenliği ve sürdürülebilirlik açısından ülkemizin son yıllarda geliştirdiği en
önemli proje olan lisanslı depoculuk sistemi ve bu sistemin en önemli parçası olan Borsamız
TÜRİB hakkında bilgi vermek isterim.

2005 yılında lisanslı depoculuk mevzuatı oluşturulması
ile başlayan çalışmalar 2010’da kurulup 2011 yılında faaliyete geçen ilk lisanslı depo (TMO-
TOBB LİDAŞ) ile meyvesini verdi. 2015 yılında da ilk elektronik ürün senedi (ELÜS) pamuk
üzerine çıkarıldı, bunu buğday ve diğer ürünler takip etti.

Bu ekosistemin oluşması sürecinde ve bugün gelinen aşamada TÜRİB kimdir, ne yapar, nasıl
tarıma değer katar, gıda güvenliği ve sürdürülebilirlik açısından neden bu kadar önemli? Kısaca
bunlara değineceğim.

TÜRİB kimdir?

Türkiye Ürün İhtisas Borsası 8 Haziran 2018 tarihinde kuruldu, 26 Temmuz 2019 tarihinde ilk
gongu çaldık. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ve 53 Ticaret Borsamız TÜRİB’de toplam
%51 paya sahip. Ülkemizde ürün borsacılığını 130 yılı aşkın bir süredir yapan Ticaret Borsaları
ve TOBB camiası bu alanda en büyük bilgi birikimine sahip kurumlar.

Bunun dışında tarım piyasasının merkez bankası diyebileceğimiz Toprak Mahsulleri Ofisi
(TMO) Borsamızda %15 paya sahip. Ülkemizdeki modern borsacılık bilgi birikimine sahip
Borsa İstanbul Grubu (Borsa İstanbul, Takasbank ve Merkezi Kayıt Kuruluşu) hepsi birlikte
%25 paya sahip.

Bunun dışında kalan %9’da kamu bankaları Ziraat Bankası, Vakıfbank ve
Halkbank’a eşit oranda dağılmakta ve finans bacağı olarak da ortaklarımız arasında yerini almış
durumda. Yönetim Kurulumuzda ortaklarımız yanı sıra çapraz düzenleyici otoritelerimiz olan
Ticaret Bakanlığı ve Sermaye Piyasası Kurulu da yer almakta.

 

TÜRİB ne yapıyor?

Elektronik ürün senedi (ELÜS) dediğimiz, devletin denetim ve gözetiminde olan ve ekseriyeti
özel sektör tarafından işletilen ülkemizin dört bir yanındaki lisanslı depolara teslim edilen
ürünlerin temsilen çıkarılan elektronik senetler Borsamızda işlem görüyor.

Ürün senedi temsil ettiği ürünün cinsi, sınıfı, lokasyonu gibi bilgilerini taşımakta. Bu senet, lisanslı depo tarafından
ürünü teslim edenin MKK nezdindeki banka-aracı kurum hesabına yatırılmakta ve o günden
sonra Borsamızda işlem görebilir hale gelmekte.

Ülkemizin dört bir yanındaki alıcı ve satıcılarla buluşmakta, serbest bir şekilde işlem görmektedir.
Faaliyete geçişinden bu yana ELÜS Piyasasındaki toplam işlem hacmimiz 255 milyar TL’ye,
toplam işlem miktarımız ise 48 milyon tona ulaşmıştır.

Hacimde en büyük paya sırasıyla Buğday, Mısır, Arpa ve Ayçiçeği tohumu sahiptir. ELÜS ihracı yapılan 17 ürün içerisinde bu 4 ürünün işlem hacmindeki payı %97 iken, kalan 13 ürün %3 paya sahiptir. Faaliyete
geçtiğimizden bu yana özel sektörün payı, 2021 yılında %90 ile zirveyi görmüş olup, son
yıllarda TMO’nun piyasadaki ağırlığı çerçevesinde %30-50 bandında seyretmektedir.

Hangi ürünler ELÜS’e konu olarak işlem görebiliyor?
Ürün Türü
Antep Fıstığı Antep Fıstığı
Fındık Fındık
Hububat, Baklagil ve
Yağlı Tohumlar

Arpa, Ayçiçeği, Buğday, Çavdar, Çeltik, Fasulye, Kanola,
Mercimek, Mısır, Nohut, Tritikale, Soya Fasulyesi, Yulaf

Kuru Kayısı Kuru Kayısı
Süt Ürünleri Beyaz Peynir, Tulum Peyniri, İzmir Tulum Peyniri, Urfa Peyniri
Pamuk Pamuk
Zeytin Siyah Zeytin

Lisanslı Depolar: Buzdağının Su Altındaki Kısmı
Ülkemizin dört bir yanında 225 lisanslı depo işletmesi 50 il, 145 ilçe, 308 farklı lokasyonda 12,2 milyon tonu aşan saklama kapasitesi ile sektöre hizmet vermekte. Buradaki ürünler TÜRİB’de alınıp satılıyor.

Bunun nasıl bir büyüklük olduğunu anlatabilmek için ülkemiz
hububat rekoltesinin 2024 yılı için 40 milyon ton civarında olduğunu düşünürsek, bu rekoltenin %30’u TÜRİB’de işleme konu edilebilir durumda. 2019’da faaliyete geçtiğimizde 4 milyon tondu bu kapasite.

Kısa zamanda kat ettiğimiz çok büyük bir mesafe. Lisanslı depoculuk
saklama kapasitesinin orta vadede 20 milyon tona ulaşma hedeflenmektedir.
Tarladan TÜRİB’e Ürünün Yolculuğu
Tarım ürünlerinin tarladan TÜRİB’e yolculuğunu adım adım şu şekilde ilerliyor:

1. Ürünlerin Teslimi: Çiftçiler, yetiştirdikleri tarım ürünlerini lisanslı depoya getirir.

2. Ürün Analizi: Yetkilendirilmiş laboratuvarlar, bu ürünlerin kalite sınıflandırmasını ve analizini yapar.

3. Lisanslı Depoda Saklama: Analiz sonuçlarına göre ürünler, lisanslı depoda güvenli bir şekilde ilgili ürün sınıfındaki saklama alanında saklanır.

4. Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) Oluşumu: Lisanslı depodaki ürünler karşılığında
Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) elektronik kayıt sisteminde lisanslı depo işletmesi
temsilcisi tarafından çiftçinin hesabına ELÜS oluşturulur.

5. ELÜS İşlemleri: ELÜSler TÜRİB platformu üzerinden ürün piyasası aracı kurumları
aracılığıyla işlem görür. TAKASBANK ve MKK üzerinden bu işlemlerin takası, takas
merkezimiz Takasbank üyeleri tarafından gerçekleşir.

6. Sonuç: TÜRİB üzerinden ÜPAKlar aracılığıyla yapılan işlemlerle ürünler alıcılarına ulaşır ve üreticiler karşılığında ödemelerini güvenli bir şekilde alır.
Bu süreç, ürünlerin güvenilir bir şekilde saklanması, ticaretinin yapılması ve finansal
işlemlerinin şeffaf bir altyapı üzerinden tamamlanmasını sağlar.

Bu Yolculukta Yer Alan Paydaşlarımız

TÜRİB ve ELÜS Ekosisteminin Şubat 2025 itibarıyla temel unsurları:
 225 Lisanslı Depo İşletmesi: Türkiye genelinde faaliyet göstererek ürünlerin güvenli bir şekilde saklanmasını sağlamaktadır.

 7 Ürün Piyasası Aracı Kurumu (ÜPAK): TÜRİB ELÜS Piyasasında aracılık
faaliyetleri yürütmektedirler.

 Bakanlıktan faaliyet izni alan Borsa Üyesi ÜPAKlar:
i. Akdeniz Ürün Piyasası Aracı Kurumu A.Ş.
ii. Anadolu Ürün Piyasası Aracı Kurumu A. Ş.
iii. Borsa Konya Ürün Piyasası Aracı Kurumu A. Ş.
iv. ELÜSMarket Ürün Piyasası Aracı Kurumu A.Ş.
v. Marmara Ürün Piyasası Aracı Kurumu A. Ş.
vi. Mezopotamya Ürün Piyasası Aracı Kurumu A.Ş.
vii. T. Merkez Ürün Piyasası Aracı Kurumu A.Ş.

 8 Takas Merkezi Üyesi: ELÜS işlemleri kapsamında bankalar, sermaye piyasası aracı kurumları ve Merkez Ürün Piyasası Aracı Kurumu MÜPAK takas ve saklama hizmeti sunmaktadır.
 114 Ticaret Borsası: ÜPAKlara acentelik hizmeti vererek ekosisteme katkı
sağlamaktadır.

TÜRİB’in Yeni Platformu: TÜRİS

2025 yılı başında büyük bir dönüşümü hayata geçirdik. TÜRİB işlem sistemi TÜRİS, tamamen yerli ve milli kaynaklarla geliştirilerek borsamızın etkinliğini ve performansını artıracak önemli bir adımdır.

Bu yeni sistem, piyasa katılımcılarına daha hızlı, şeffaf ve güvenli bir ticaret ortamı
sunacaktır.

TÜRİB İşlem Sistemi (TÜRİS), TÜRİB Ar-Ge Merkezi tarafından özkaynaklarımızla
geliştirilmiş, yüksek performanslı, dinamik ve sürdürülebilir bir borsacılık çözümüdür.

Sistem sahaya ve yatırımcılara daha yakın olacak aracı kurumları ekonomiye kazandırırken, risk, teminat ve temerrüt yönetimi ile piyasa gözetim platformu ATİP (Algoritmik Takip ve İzleme Platformu) ve endeks hesaplama modülü gibi kritik bileşenlerle entegre çalışmaktadır.

Ayrıca, Matriks, Forinvest ve IdealData gibi ulusal platformlar üzerinden piyasa verilerini yayarak, ELÜS piyasasının geniş kitlelere ulaşmasını sağlamaktadır.

TÜRİS sadece bir teknolojik dönüşüm değil, Kanun’dan alt mevzuata tüm süreçlerin
yenilendiği, risk, teminat ve temerrüt yönetimi gibi kritik süreçlerin entegre edildiği önemli bir yenilenmedir.

TÜRİB’in Türkiye’nin bölgesel tarım emtia ticareti merkezi olma stratejisine katkısı
Tamamı yerli ve milli kaynaklarla üretilmiş TÜRİS borsa yazılımını bölgemizdeki tek organize ve güçlü lisanslı depoculuk sistemine entegre ederek Türkiye’yi tarım emtia ticaretinde bölgesel bir güç haline getirmek için çok önemli bir adım attık.

TÜRİB’in kuruluş gününden beri ana hedeflerinden birisi ülkemizin kuzey-güney tarımsal emtia akımında net ihracatçılar ile net ithalatçıların tam ortasında olan avantajlı konumunu bölgesel bir güce çevirmekti.

TÜRİS sisteminin tamamlanması

6 yıldır yaptığımız altyapı yatırımları ve mevzuat düzenlemeleri ile TÜRİB’i bu konuda artık daha atak olabileceği bir konuma getirdik. TÜRİS sisteminin tamamlanması ile ülkemiz artık lisanslı depoculuk sistemini ve TÜRİB’in bununla sistemle entegre yerli borsa yazılımını bölgedeki diğer ülkelere ayrı ayrı veya birlikte kullandırarak bölgesel bir ticaret merkezi olabilme potansiyelini gerçekleştirmeye bir adım daha yaklaştı.

TÜRİB’de Yeni Dönem: Aracılı Sistem 13 Ocak’ta TÜRİS işlem sistemiyle devreye alınan aracılı sistemle birlikte TÜRİB ELÜS Piyasasında 7 Ürün Piyasası Aracı Kurumu (ÜPAK) işlem yapmaya başlamış ve emirler bu aracı kurumlar üzerinden TÜRİB’e gönderilmeye başlanmıştır.

Böylece TÜRİB’in Ankara’daki merkezinden mudi ve yatırımcılara hizmet sunma tekeli ortadan kalkmış ve sektör rekabete
açılarak daha orta ve uzun vadede iyi hizmet ve daha düşük komisyonlar için yol açılmıştır.

Vadeli İşlem Piyasası ile ELÜS

 

Yatırımcıya daha yakın hizmet sunarak onların hizmet ve ürün taleplerini yerine getirmek için rekabet ederek TÜRİB piyasalarının daha çok katılımcıyla derinleşmesine katkı sağlayacaklardır.
Ürün İhtisas Borsacılığının Geleceği: Vadeli İşlem Piyasası
TÜRİS’de Kasım 2025’te devreye almayı planladığımız Vadeli İşlem Piyasası ile ELÜS ve
TÜRİB Fiyat Endeksleri üzerine dayalı türev sözleşmeleri işleme açılacak. Bu sayede, tarımsal
piyasalarda fiyat istikrarının sağlanmasına ve çiftçilerimizin risklerini yönetmelerine olanak
tanıyacağız.

Uluslararası İş Birliklerimiz TÜRİB olarak küresel işbirliklerimizi güçlendiriyor, uluslararası arenada daha etkin bir oyuncu haline geliyoruz. Moğolistan, Çek Cumhuriyeti ve Pakistan Ürün ihtisas borsaları ile
imzaladığımız anlaşmalar, tarım ürünlerinin ticaretinde yeni fırsatlar yaratacak ve pazar
derinliğini artıracaktır.

Antrepoların da lisanslı depoculuk ile entegre edilmesi ve bölgedeki
tarım emtia ticaretin de TÜRİB üzerinden yürütülmesi yönünde fizibilite çalışmalarımız devam
etmektedir.

TÜRİB ve lisanslı depoculuk sistemi tarıma nasıl değer katıyor?
1- Temini zorlaşan hububatın güvenli depolarda muhafazası
Hububat ürünleri 2-3 ay içinde hasadı yapılan ancak ertesi hasada kadar 12 ay boyunca
tükettiğimiz ürünler.

Bu süre içinde bunların bir yerde depolanması gerekiyor. İklim krizi ve
dünyanın tahıl ambarı olarak nitelendirebileceğimiz bölgede yaşanan savaş sonucunda hububat
üretimi gittikçe zorlaşan ve pahalılaşan bir emtia grubu haline gelmiştir. Kısacası hububat artık
adeta altın değerinde.

Bu gittikçe daha zor üretilen ve değeri gittikçe artan ürün grubunu hasat
ettikten sonra nerede tutmak istiyoruz? Bir uçta son teknoloji kullanılarak inşa edilen ve
içindeki ürünleri minimum fireyle koruyan lisanslı depolar varken, diğer tarafta güvenliği ve
şeffaflığı daha düşük pek çok depolama çeşidi mevcut.

Lisanslı depolar devletin denetim ve gözetimi altında özel sektörün işlettiği şeffaf yapılardır.
Ürünler kimin elinde, kim alıyor-satıyor her şey kayıt altında ve anlık olarak izlenebiliyor. Altın
kadar değerli hale gelen ürünlerimizi bu lisanslı depolarda mı saklamak istiyoruz yoksa daha
opak depolarda mı? Bu nedenle ürünlerin lisanslı depolarda korunması ülkemiz gıda güvenliği
açısından elzemdir.

2- Fiyat manipülasyonlarına karşı koruma sağlayan şeffaf ve etkin bir piyasa
Diğer taraftan hububat fiyatlarının TÜRİB gibi derin, adil ve şeffaf bir piyasada belirlenmesi
son derece önemli. Savaş, kuraklık, iklim krizi ve bulaşıcı hastalık gibi dönemlerde hububat
fiyatları manipülasyona açık hale geliyor.

Ürünlerimiz şeffaf ve merkezi olmayan bir piyasada
mı yoksa TÜRİB gibi finansal piyasalarda gözetim tecrübesi olan personeli tarafından

yönetilen, piyasa gözetim sistemi ile piyasa manipülasyonlarının takip edildiği, geniş bir
katılımcı ve yatırımcı kitlesi ile adil ve şeffaf fiyat oluşumu sağlayan, denetlenip gözetlenen
TÜRİB gibi bir borsada mı işlem görmeli?

Ülkemizin gıda güvenliği ve sürdürülebilirlik bağlamında bu soruya cevap, mümkün olduğu
kadar çok ürünün lisanslı depolarda depolanması ve TÜRİB’de işlem görmesidir.

3- Çiftçinin finansmana erişiminin ve finansal sürdürülebilirliğinin sağlanması
Çiftçiler ülkemizde finansmana erişimi en güç olan kesimlerden biri, çünkü diğer kredi
müşterilerine göre, bankalarca güvenilir ve likit kredi teminatı olarak kabul edilen varlıkları
göreceli olarak sınırlı.

TÜRİB’de işlem gören ELÜSler bankalar tarafından en üst seviyede güvenilir ve likit olarak
kabul edilen teminatlar. ELÜS sayesinde ürününü lisanslı depolarda tutan çiftçiler bu ürünleri
üzerine çıkarılan ELÜSlere bankalar tarafından verilen krediler ile finansmana kolaylıkla
erişebilmekte.

Böylece girdi maliyetlerinden kaynaklanan borcunu kapatıp hasat sonrası 4-5
aylık dönemdeki dalgalı piyasada ürününü ederine satma olanağına kavuşup, üründeki hasat
sonrası değer artışından faydalanabiliyor çiftçilerimiz.

Bu çiftçilerimizin finansal sürdürülebilirliği açısından oyun değiştirici, devrim niteliğinde bir gelişme.
Önümüzdeki Dönemde Tarıma Değer Katmaya Nasıl Devam Edeceğiz?

Devreye aldığımız TÜRİS işlem platformu üzerinden vadeli işlem sözleşmelerini işleme açmak
için çalışmalar 2024 yılı sonunda ivme kazandı. 2025 yılı sonunda vadeli işlem piyasasının
devreye almayı hedeflemekteyiz.

Böylece, 12. Kalkınma Planında (2024-2028) mali piyasalara
yönelik politikalar arasında yer alan “ürün ihtisas borsalarının ürün ve hizmet çeşitliliği
geliştirilerek, emtia piyasalarında risk yönetimine yönelik rolünün artırılması” politikasına
hizmet edeceğiz.

Tarım ürünlerinin ticaretini ve finansmanını kolaylaştırarak ve emtia piyasalarında risk
yönetimi araçlarını geliştirerek tarım sektörünün sürdürülebilir büyümesine katkı sağlayacak
projeleri paydaşlarımızla birlikte hayata geçirmiş olacağız.

İleri tarihli fiyat oluşumu için TÜRİB Vadeli İşlem Piyasası ile önemli bir fonksiyonu daha yerine getirmiş olacağız. TÜRİS projesi ile tarım ekosisteminin dijital dönüşümüne önemli katkılar sağlanacaktır.

Katılım finansmanında kısa vadeli fon temininde teverruk finansman modelinde emtia
ticaretinin ELÜS üzerinden gerçekleştirileceği Teverruk Piyasasının devreye alınması
çalışmaları 2023 yılında da T.C. Ticaret Bakanlığı, T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Gelir
İdaresi Başkanlığı, Türkiye Katılım Bankaları Birliği ve Toprak Mahsulleri Ofisi başta olmak
üzere paydaşlarla birlikte yürütülmüştür.

Halen teverruk işlemleri yurt dışındaki piyasalarda gerçekleştirilmektedir. Söz konusu hacmin TÜRİB Teverruk Piyasası ile yurt içine çekilmesi hedeflenmektedir.

TÜRİB Teverruk Piyasasının teknik altyapısı tamamlanmış olup, hukuki
altyapısının hazır hale gelmesi için çalışmaların 2025 yılında tamamlanması hedeflenmektedir.

Likit ve derin bir emtia piyasası katılım finansına da çözüm üretebilecektir. Türkiye’nin
bölgesel güç olması, yurt dışı piyasalarla rekabet edebilmesi ve bu alanda uluslararası bir finans
merkezi olabilmesi için gerekli düzenlemelerin yapılması ve vergisel avantajlar tanınması önem
arz etmektedir.

Soru-Cevap

Gıda arz güvenliği, gelecek nesiller için kritik bir mesele haline gelmiştir. Tarımsal ürünlerin en
iyi şekilde saklanması, fiyatın şeffaf bir piyasada belirlenmesi ve çiftçimizin finansmana erişimi
büyük önem taşımaktadır.

TÜRİB olarak, piyasa yapımız ve sunduğumuz finansal
enstrümanlarla tarımsal ekosistemimizin daha verimli ve sürdürülebilir olmasına katkı
sağlamaya devam edeceğiz.

Tarım ve finans piyasalarının geleceğine katkı sunmak vizyonu ile
çalışmalarımızı sürdürüyoruz. 2025 yılında yeni platformumuz TÜRİS, yapay zeka destekli
gözetim platformumuz ATİP, vadeli işlem piyasamız ve güçlendirilen uluslararası
bağlantılarımız ile Borsamızın uluslararasılaştırılması dönemini başlatacağız.
Paydaşlarımızın desteği ile bu dönüşümü hep birlikte gerçekleştireceğimize inanıyorum.