Çiftçinin finansmana erişimi

TÜRİB Genel Müdürü Ali Kırali;
Cumhuriyetimizin 100. yılını kutladığımız bu dönemde, milli ekonomimizin temel
taşı olan tarım sektörünün yenilikçi yüzünü temsil eden Türkiye Ürün İhtisas
Borsası (TÜRİB) hakkında br bilgilendirme toplantısı düzenledi.

Kırali, konuşmasında Gıda arz
güvenliği ve sürdürülebilirlik açısından ülkemizin son yıllarda geliştirdiği en
önemli proje olan lisanslı depoculuk sistemi ve bu sistemin en önemli parçası olan
TÜRİB hakkında bilgiler verdi.

2005 yılında lisanslı depoculuk mevzuatı oluşturulması ile başlayan çalışmalar
2010’da kurulup 2011 yılında faaliyete geçen ilk lisanslı depo (TMO-TOBB
LİDAŞ) ile meyvesini verdi. 2015 yılında da ilk elektronik ürün senedi (ELÜS)
pamuk üzerine çıkarıldığını anlatan Kırali,  bunu diğer ürünler takip ettiğini anlattı.

TÜRİB kimdir?
Kırali konumasını şöyle sürdürdü;

“Türkiye Ürün İhtisas Borsası 8 Haziran 2018 tarihinde kuruldu, 26 Temmuz 2019
tarihinde ilk gongu çaldık. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ve 53 Ticaret
Borsamız TÜRİB’de toplam %51 paya sahip. Ülkemizde ürün borsacılığını 130
yılı aşkın bir süredir yapan Ticaret Borsaları ve TOBB camiası bu alanda en büyük
bilgi birikimine sahip kurumlar. Bunun dışında tarım piyasasının merkez bankası
diyebileceğimiz Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) Borsamızda %15 paya sahip.
Ülkemizdeki modern borsacılık bilgi birikimine sahip Borsa İstanbul Grubu (Borsa
İstanbul, Takasbank ve Merkezi Kayıt Kuruluşu) hepsi birlikte %25 paya sahip.
Bunun dışında kalan %9’da kamu bankaları Ziraat Bankası, Vakıfbank ve

Halkbank’a eşit oranda dağılmakta ve finans bacağı olarak da ortaklarımız arasında
yerini almış durumda. Yönetim Kurulumuzda ortaklarımız yanı sıra çapraz
düzenleyici otoritelerimiz olan Ticaret Bakanlığı ve Sermaye Piyasası Kurulu da
yer almakta.

TÜRİB ne yapıyor?

Elektronik ürün senedi (ELÜS) dediğimiz, devletin denetim ve gözetiminde olan
ve ekseriyeti özel sektör tarafından işletilen ülkemizin dört bir yanındaki lisanslı
depolara teslim edilen ürünlerin temsilen çıkarılan elektronik senetler Borsamızda
işlem görüyor. Ürün senedi temsil ettiği ürünün cinsi, sınıfı, lokasyonu gibi
bilgilerini taşımakta. Bu senet, lisanslı depo tarafından ürünü teslim edenin MKK
nezdindeki banka-aracı kurum hesabına yatırılmakta ve o günden sonra
Borsamızda işlem görebilir hale gelmekte. Ülkemizin dört bir yanındaki alıcı ve
satıcılarla buluşmakta, serbest bir şekilde işlem görmektedir.
Kayıtlı yatırımcı sayımız 216.000’i aştı, bunları Ticaret Borsaları acentemiz
kaydediyor. Bu yatırımcılar kimler? Piyasanın doğal üyeleri çiftçi, tüccar ve
sanayiciler. Bunların yanı sıra herkes yatırımcı olabilir. Bu konuda herhangi bir
sınırlama yok. Acentemiz Ticaret Borsası üzerinden hesap numarası, kimlik
bilgileri, cep telefonu dahil sağlanacak bilgi-belgelerle kaydın yapılması yeterli.
Böylece ülkemizin dört bir yanında üretilen hububat, bakliyat, yağlı tohum ve
diğer türlerdeki 18 farklı ürüne yatırım amaçlı ulaşabiliyorsunuz.
2019 Temmuzunda faaliyete geçtiğimizden bu yana TÜRİB’de 185 milyar Türk
Liralık işlem hacmi kaydedildi ve 41 milyon ton ürün el değiştirdi. Bu ciddi bir
rakam. Ülkemizin dört bir yanında 188 lisanslı depo işletmesi 45 il, 136 ilçe, 263
farklı lokasyonda 10 milyon tonu aşan saklama kapasitesi ile sektöre hizmet
vermekte. Buradaki ürünler TÜRİB’de alınıp satılıyor. Bunun nasıl bir büyüklük
olduğunu anlatabilmek için ülkemiz hububat rekoltesinin 2023 yılı için 41,5
milyon ton civarında olduğunu düşünürsek, bu rekoltenin dörtte biri TÜRİB’de
işleme konu edilebilir durumda. Bu kısa zamanda kat ettiğimiz çok büyük bir
mesafe.
TÜRİB ve lisanslı depoculuk sistemi tarıma nasıl değer katıyor?
1- Temini zorlaşan hububatın güvenli depolarda muhafazası

Hububat ürünleri 2-3 ay içinde hasadı yapılan ancak ertesi hasada kadar 12 ay
boyunca tükettiğimiz ürünler. Bu süre içinde bunların bir yerde depolanması
gerekiyor. İklim krizi ve dünyanın tahıl ambarı olarak nitelendirebileceğimiz
bölgede yaşanan savaş sonucunda hububat üretimi gittikçe zorlaşan ve pahalılaşan
bir emtia grubu haline gelmiştir. Kısacası hububat artık adeta altın değerinde. Bu
gittikçe daha zor üretilen ve değeri gittikçe artan ürün grubunu hasat ettikten sonra
nerede tutmak istiyoruz? Bir uçta son teknoloji kullanılarak inşa edilen ve içindeki
ürünleri minimum fireyle koruyan lisanslı depolar varken, diğer tarafta ürünü
toprağa gömmeye kadar varan güvenliği ve şeffaflığı daha düşük pek çok
depolama çeşidi mevcut.
Lisanslı depolar devletin denetim ve gözetimi altında özel sektörün işlettiği şeffaf
yapılardır. Ürünler kimin elinde, kim alıyor-satıyor her şey kayıt altında ve anlık
olarak izlenebiliyor. Altın kadar değerli hale gelen ürünlerimizi bu lisanslı
depolarda mı saklamak istiyoruz yoksa opak ve gözetimi olmayan depolarda mı?
Bu nedenle ürünlerin lisanslı depolarda korunması ülkemiz gıda güvenliği
açısından elzemdir.
2- Fiyat manipülasyonlarına karşı koruma sağlayan şeffaf ve etkin bir piyasa
Diğer taraftan hububat fiyatlarının TÜRİB gibi derin, adil ve şeffaf bir piyasada
belirlenmesi son derece önemli.
Savaş, kuraklık, iklim krizi ve bulaşıcı hastalık gibi dönemlerde hububat fiyatları
manipülasyona açık hale geliyor. Ürünlerimiz şeffaf ve merkezi olmayan bir
piyasada mı yoksa TÜRİB gibi finansal piyasalarda tecrübeli personeli tarafından
yönetilen, piyasa gözetim sistemi ile piyasa manipülasyonlarının takip edildiği,
geniş bir katılımcı ve yatırımcı kitlesi ile adil ve şeffaf fiyat oluşumu sağlayan,
denetlenip gözetlenen TÜRİB gibi bir borsada mı işlem görmeli?
Ülkemizin gıda güvenliği ve sürdürülebilirlik bağlamında bu soruya cevap,
mümkün olduğu kadar çok ürünün lisanslı depolarda depolanması ve TÜRİB’de
işlem görmesidir.
3- Çiftçinin finansmana erişiminin ve finansal sürdürülebilirliğinin sağlanması
Çiftçiler ülkemizde finansmana erişimi en güç olan kesimlerden biri, çünkü diğer
kredi müşterilerine göre, bankalarca güvenilir ve likit kredi teminatı olarak kabul
edilen varlıkları göreceli olarak sınırlı.

TÜRİB’de işlem gören Elektronik Ürün Senetleri bankalar tarafından en üst
seviyede güvenilir ve likit olarak kabul edilen teminatlar. ELÜS sayesinde ürününü
lisanslı depolarda tutan çiftçiler bu ürünleri üzerine çıkarılan ELÜSlere bankalar
tarafından verilen krediler ile finansmana kolaylıkla erişebilmekte. Böylece girdi
maliyetlerinden kaynaklanan borcunu kapatıp hasat sonrası 4-5 aylık dönemdeki
dalgalı piyasada ürününü ederine satma olanağına kavuşup, üründeki hasat sonrası
değer artışından faydalanabiliyor çiftçilerimiz. Bu çiftçilerimizin finansal
sürdürülebilirliği açısından oyun değiştirici, devrim niteliğinde bir gelişme.
Önümüzdeki Dönemde Tarıma Değer Katmaya Nasıl Devam Edeceğiz?
TÜRİB olarak, başta TOBB ve Ticaret Borsalarımız olmak üzere tarım piyasası
ekosistemindeki paydaşlarımızın desteği ile ELÜS Piyasasının daha da
derinleşerek devam etmesi için çalışıyoruz.
TÜRİB’in tarım piyasasındaki rolünün artırılarak tarımsal emtia ticaretinin
dijitalleştirilmesi ve ELÜS işlem hacminin artırılarak ürün çeşitliliğinin sağlanması
amacıyla 2021 yılında teknolojik dönüşüm ve Ürün Piyasası Aracı Kurumlarının
(ÜPAK) işlemlere aracılık edeceği sisteme geçiş projesi TÜRİS’i başlattık.
ÜPAKların işlemlere aracılık edeceği sisteme geçişin bu yıl, 2024 yılının ilk
yarısında tamamlanması planlanmaktadır. Böylece tarımsal ürünlerin
finansallaşması alanında yeni bir dönemi başlatacağız. Buna ilişkin gerekli
mevzuat altyapısı 2023 yılı sonunda yayımlanmış olup, 2024 yılında alt
düzenlemeler tamamlanacaktır.
Devreye alınacak işlem platformu üzerinden vadeli işlem sözleşmelerini işleme
açmak için çalışmalar 2024 yılı içerisinde ivme kazanacak olup, 2025 yılında
vadeli işlem piyasasının devreye alınması hedeflenmektedir. Böylece, 12.
Kalkınma Planında (2024-2028) mali piyasalara yönelik politikalar arasında yer
alan “ürün ihtisas borsalarının ürün ve hizmet çeşitliliği geliştirilerek, emtia
piyasalarında risk yönetimine yönelik rolünün artırılması” politikasına hizmet
edeceğiz. Tarım ürünlerinin ticaretini ve finansmanını kolaylaştırarak ve emtia
piyasalarında risk yönetimi araçlarını geliştirerek tarım sektörünün sürdürülebilir
büyümesine katkı sağlayacak projeleri paydaşlarımızla birlikte hayata geçirmiş
olacağız. İleri tarihli fiyat oluşumu için TÜRİB Vadeli İşlem Piyasası ile önemli

bir fonksiyonu daha yerine getirmiş olacağız. TÜRİS projesi ile Tarım 4.0 ve tarım
ekosisteminin dijital dönüşümüne önemli katkılar sağlanacaktır.
TÜRİB ELÜS Piyasası’nda gerçekleşen işlemlerin güven, serbest rekabet ve
istikrar içinde gerçekleşmesinin güvence altına alınması amacıyla çeşitli piyasa
izleme ve gözetim faaliyetleri yürütmekteyiz. Piyasa izleme ve gözetim
faaliyetlerinin yapay zekâ destekli bir sisteme geçirilmesi amacıyla, TÜBİTAK
1005 Ulusal Yeni Fikirler ve Ürünler Araştırma Destek Programı kapsamında
destek alan bir Ar-Ge projesi yürütmekteyiz. Projeyi 2024 yılında tamamlayıp,
devreye alacağız.
TÜRİB Tarımsal Ürün Endeksleri 2023 yılından itibaren finansal enstrüman
ihraçlarında karşılaştırma ölçütü olarak kullanılmaya başlanmıştır. Endekslerimize
ilişkin finansal ürün geliştirilmesi çalışmalarının artırılması için paydaşlarla
birlikte çalışmalar yürütülmektedir. Bu finansal ürünler sayesinde yatırımcılar,
tarım emtia fiyatlarına doğrudan erişim sağlayan yeni bir yatırım enstrümanına
sahip olacaktır. 2023 yılında gerçekleştirilen varlığa dayalı menkul kıymet
(VDMK) ihracı gelir hesaplamasında Buğday Ekmeklik endeksimizi gösterge
almıştır. Bu ihraç tarım sektörünün gelişimine katkıda bulunurken, nitelikli
yatırımcılara alternatif bir yatırım aracı sunmuştur. ELÜS üzerine yatırım
fonlarının oluşturulması çalışmalarına da düzenleyici kuruluşlarımızla birlikte
sürdürmekteyiz.
Katılım finansmanında kısa vadeli fon temininde teverruk finansman modelinde
emtia ticaretinin ELÜS üzerinden gerçekleştirileceği Teverruk Piyasasının devreye
alınması çalışmaları 2023 yılında da T.C. Ticaret Bakanlığı, T.C. Hazine ve Maliye
Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı, Türkiye Katılım Bankaları Birliği ve Toprak
Mahsulleri Ofisi başta olmak üzere paydaşlarla birlikte yürütülmüştür. Halen
teverruk işlemleri yurt dışındaki piyasalarda gerçekleştirilmektedir. Söz konusu
hacmin TÜRİB Teverruk Piyasası ile yurt içine çekilmesi hedeflenmektedir.
TÜRİB Teverruk Piyasasının teknik altyapısı tamamlanmış olup, hukuki
altyapısının hazır hale gelmesi için çalışmaların 2024 yılında tamamlanması
hedeflenmektedir. Likit ve derin bir emtia piyasası katılım finansına da çözüm
üretebilecektir. Türkiye’nin bölgesel güç olması, yurt dışı piyasalarla rekabet
edebilmesi ve bu alanda uluslararası bir finans merkezi olabilmesi için gerekli
düzenlemelerin yapılması ve vergisel avantajlar tanınması önem arz etmektedir.

Değerli katılımcılar, bugün burada TÜRİB’in tarım ve ekonomi ekosistemimize
nasıl değer kattığını, lisanslı depoculuğun ve elektronik ürün senetlerinin
çiftçilerimiz, tüccarlarımız ve yatırımcılarımız için nasıl fırsatlar sunduğunu
detaylıca anlattım.
Geleceğe baktığımızda, TÜRİB’in tarımsal ürünlerin dijitalleşmesi ve
finansallaşması alanında lider bir rol oynaması, piyasa şeffaflığını artırarak, gıda
güvenliği ve sürdürülebilirlik konularında ülkemize öncülük etmesi
öngörülmektedir.
Hedefimiz, ülkemizin tarım sektörünü daha da ileriye taşıyarak, hem çiftçilerimizin
hem de tüketicilerimizin refahını artırmak, tarımsal ürünlerimizin dünya
piyasalarında rekabet gücünü yükseltmek ve Türkiye'yi bu alanda global bir
oyuncu yapmaktır. Türkiye’nin tarım alanında ürün ihtisas borsası kurarak buna
verdiği önem ortada, bunun bilincinde ve sorumluluğunda misyonumuzu yerine
getirmek için çalışmalarımızı sürdürüyoruz.
Bu yolculukta siz değerli basın mensuplarının ve tüm paydaşlarımızın desteği
bizim için çok önemlidir. Sizlerin sayesinde, TÜRİB’in içinde bulunduğu
ekosistemin tarım sektöründe gerçekleştirdiği dönüşümü ve ekonomimize sağladığı
katkıları daha görünür kılabiliriz. Basınımızın gücüyle, çiftçilerimizin ve
tüketicilerimizin yaşamlarını iyileştirecek bu önemli çalışmaları daha fazla insana
ulaştırabilir, bilinç ve farkındalık yaratabiliriz.